Tekst źródłowy strony Wysoka Tama

{{Zbiornik infobox
 |nazwa               = Wysoka Tama / السد العالي
 |zdjęcie             =
 |opis zdjęcia        =
 |państwo             = EGY
 |rzeka               = [[Nil]]
 |data budowy         = 1960–1970
 |data uruchomienia   = 
 |typ zapory          =
 |pojemność całkowita = 
 |wysokość            = 
 |powierzchnia        = 
 |zlewnia             = 
 |wysokość zapory     = 
 |długość zapory      = 
 |głębokość           = 
 |funkcja             = wał przeciwpowodziowy
 |kod mapy            = 
 |współrzędne         = 23°58′14″N 32°52′40″E
 |plan                = 
 |opis planu          = 
 |commons             = Category:Aswan High Dam
 |www                 = 
}}
'''Wysoka Tama'''<ref>{{cytuj stronę | url = http://ksng.gugik.gov.pl/wydawnictwa_ngs.php | tytuł = Nazewnictwo geograficzne świata | autor = [[Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej]] | opublikowany = ksng.gugik.gov.pl | praca = Zeszyt 3. Afryka (plik do pobrania w formacie PDF) | data = 2004 | język = pl | data dostępu = 2021-02-16}}</ref> (także: Wysoka Tama Asuańska<ref>{{cytuj stronę | url = https://cudaswiata.pl/afryka/egipt/wysoka-tama-asuanska/ | tytuł = Wysoka Tama Asuańska | autor = Cuda Świata | opublikowany = cudaswiata.pl | praca = Egipt | data = 2006-09-07 | język = pl | data dostępu = 2021-02-16}}</ref>, Wielka Tama Asuańska<ref>{{cytuj stronę | url = https://books.google.pl/books?id=eM35DwAAQBAJ&pg=PA308&dq=wielka+tama+asua%C5%84ska&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwjKt6iT_O7uAhUsmIsKHUOtBrg4ChDoATAIegQICRAC#v=onepage&q=wielka%20tama%20asua%C5%84ska&f=false | tytuł = ZLO. Geografia 2. Zakres podstawowy. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych | autor = Wydawnictwo Pedagogiczne Operon Sp. z o.o. | opublikowany = books.google.pl | praca = Wysoka Tama na Nilu (Wielka Tama Asuańska) | data = | język = pl | data dostępu = 2021-02-16}}</ref>) – jedna z dwóch [[Zapora wodna|tam]] na [[Nil]]u, w pobliżu miasta [[Asuan]] w [[Egipt|Egipcie]].

Wysoka Tama ma długość 3600&nbsp;m, szerokość u podstawy 980&nbsp;m i 40&nbsp;m u szczytu oraz wysokość 111&nbsp;m. Do jej zbudowania użyte zostały 43&nbsp;miliony&nbsp;[[metr sześcienny|m³]] materiału. Maksymalna przepustowość tamy wynosi 11&nbsp;000&nbsp;[[metr sześcienny na sekundę|m³/s]].

Moc [[elektrownia wodna|elektrowni wodnej]] Wysokiej Tamy wynosi około 2,1&nbsp;[[wat|gigawata]] (12 generatorów po 175&nbsp;[[Wat|megawatów]] każdy).

W okolicy zachodniego końca tamy, znajduje się [[wieża]] w kształcie kwiatu [[lotos]]u. Wybudowana została jako pomnik przyjaźni egipsko-radzieckiej, dla upamiętnienia pomocy [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] przy budowie Wysokiej Tamy.

== Konstrukcja Tamy ==
[[Plik:AswanHighDam Egypt.jpg|thumb|240px|Panorama Wysokiej Tamy ze szczytu wieży przyjaźni egipsko-radzieckiej]]
[[Plik:High Dam Burg, Aswan, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|260px|Widok z punktu widokowego w&nbsp;środkowej części Wysokiej Tamy, w&nbsp;kierunku wieży przyjaźni egipsko-radzieckiej]]
Wybudowana na początku XX wieku i dwukrotnie rozbudowywana w latach późniejszych [[Tama Asuańska]] okazała się niewystarczająca. Powzięto w związku z tym decyzję o budowie większej tamy, 6&nbsp;km w górę Nilu.

Plany budowy Wysokiej Tamy rozpoczęto w 1952 roku, po [[rewolucja w Egipcie (1952)|rewolucji Wolnych Oficerów]] i objęciu władzy przez [[Gamal Abdel Naser|Gamala Abdela Nasera]]. Początkowo Tama miała być współfinansowana przez [[Stany Zjednoczone]], ale po formalnym uznaniu przez Egipt [[Chiny|Chińskiej Republiki Ludowej]] rząd amerykański wycofał się ze swej obietnicy<ref name="Holzer">{{cytuj książkę |autor = Stępniewska-Holzer B., Holzer J. |tytuł = Egipt. Stulecie przemian| wydawca = Wydawnictwo Akademickie DIALOG| miejsce = Warszawa| rok = 2006| strony = 121–122| isbn = 9788389899583}}</ref>. W związku z tym rząd Egiptu zamierzał sfinansować budowę tamy z zysków, jakie przynosił [[Kanał Sueski]]. Pomocy udzielił Egiptowi również [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]], proponując pokrycie około jednej trzeciej kosztów budowy. ZSRR zaoferował także pomoc radzieckich inżynierów oraz maszyny.

Budowę tamy rozpoczęto w roku 1960, a ukończono 21 lipca 1970 roku<ref name="nationalgeographic-aswan-dam-completed">[http://education.nationalgeographic.com/thisday/jul21/aswan-dam-completed/ National Geographic. 1970: Aswan Dam Completed]</ref>. [[Jezioro Nasera]] zaczęto zalewać już w 1964 roku, po ukończeniu pierwszego etapu budowy. Łączną liczbę osób przesiedlonych w wyniku realizacji projektu szacuje się na 100&nbsp;000–120&nbsp;000<ref name="Scudder-Termiński">T. Scudder, ''The Aswan High Dam Case (Unpublished 2003 T.Scudder Manuscript)'', California Institute of Technology, 2003; B. Termiński, ''Przesiedlenia inestycyjne: Nowa kategoria migracji przymusowych'', Oficyna Wydawnicza Łośgraf, 2012.</ref>.

== Ocalenie zabytków ==
Utworzenie Jeziora Nasera groziło zalaniem wielu zabytków [[Starożytny Egipt|starożytnego Egiptu]]. Wskutek protestów archeologów, [[UNESCO]] rozpoczęło w 1960 roku operację ratowania tych zabytków. 24 większe obiekty zostały przeniesione do wyżej położonych miejsc (najbardziej znanym przykładem jest [[Abu Simbel]]) lub oddane krajom, które brały udział w tej operacji (m.in. [[Świątynia Debod]]).

== Korzyści ==
[[Plik:High Dam Monument.jpg|thumb|160px|Wieża przyjaźni egipsko-radzieckiej]]
Elektrownia wodna zaczęła działać w roku 1967, a jej wydajność wynosiła wówczas około połowy całej produkcji energii elektrycznej Egiptu (w 1998 roku, udział ten wynosił 15%). Po raz pierwszy umożliwiła dostarczenie energii elektrycznej do wielu egipskich wiosek.

Tama umożliwia regulację poziomu wody na Nilu, poniżej Asuanu. Pozwoliła między innymi na zmniejszenie efektów [[powódź|powodzi]] w latach 1964 oraz 1973, a także [[susza|susz]] w latach 1972–1973 i 1983–1984. Ponadto, umożliwiła rozwój [[rybołówstwo|rybołówstwa]] w obrębie Jeziora Nasera.

Jezioro Nasera nazywane jest zbiornikiem dekadowym, bądź dziesięcioletnim. Obecne szacunki wskazują, iż przy założeniu braku opadów w całej Afryce przez 10 kolejnych lat, ilość wody w zbiorniku wystarczy dla napojenia całej ludności Egiptu przez całą dekadę (przy ograniczeniu zużycia wody przez przemysł).

Jezioro Nasera jest zbiornikiem samooczyszczającym się. Obecne badania wskazują na zerową klasę czystości wody, co oznacza wodę bezpośrednio nadającą się do picia.

== Problemy ==
[[Plik:High Dam Burg Memorial Wall, Aswan, Egypt, Oct 2004.jpg|thumb|left|195px|Tablica upamiętniająca ukończenie Wysokiej Tamy]]
Z biegiem czasu oprócz korzyści tama ujawniła również wiele problemów. Abstrahując od konieczności przesiedlenia podczas jej budowy ponad 100 tysięcy osób, najbardziej brzemiennym w skutki okazało się zatrzymywanie przez nią żyznych namułów, które od tysiącleci umożliwiały rozwój rolnictwa w [[Delta Nilu|delcie Nilu]]. Rosnący dotąd dzięki osadom żyzny obszar będzie się teraz stopniowo kurczyć, już rozpoczęło się jałowienie i [[erozja]] gleby w delcie oraz na brzegach Nilu powyżej. Brak piasku niesionego przez Nil oznacza erozję barier brzegowych w całej wschodniej części [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]], co w przypadku Egiptu przyniesie zanik [[rybołówstwo|rybołówstwa]] na słonych [[jezioro przybrzeżne|jeziorach przybrzeżnych]], w tej chwili stanowiącego największe źródło ryb, oraz rosnące zasolenie pól delty, na których aktualnie uprawiany jest [[ryż]]. Kolejnymi kłopotami jest upadek tradycyjnego budownictwa (wypalanie cegieł) oraz rosnące [[zanieczyszczenie środowiska]] nawozami sztucznymi, którymi rolnicy są zmuszeni zastępować nilowe namuły. Budowa tamy wywarła zauważalny wpływ na całą wschodnią część Morza Śródziemnego (zmiany w zasoleniu morza, ubożenie ekosystemu, zmniejszanie się połowów ryb).

Większe od spodziewanych okazały się również koszty działania elektrowni (uszkodzenia agregatów i przestoje spowodowane przez piasek i muł). Odpowiednio do ilości zatrzymywanych materiałów z upływem lat zmniejsza się również objętość Jeziora Nassera.

{{Duża grafika|Aswan dam.jpg|1000px|Panorama Wielkiej Tamy Asuańskiej}}

== Zobacz też ==
* [[Hierasykaminos]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://maps.google.com/maps?t=k&hl=pl&ll=23.970333,32.876587&spn=0.018039,0.027637&z=15 Zdjęcie satelitarne z Google Maps]

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Muhafaza Asuan]]
[[Kategoria:Nil]]
[[Kategoria:Zapory wodne w Egipcie]]